Ondervoeding in Nederland wordt onderschat, WHO CARES?
Outcomemonitoring verhoogt de kwaliteit van leven van een patiënt
Innovatie leidt tot betere en goedkopere zorg!
WMO en Toezicht
De stem van de patient
De zomer als inspiratiebron voor een vergroening van de zorg
Hoe kan ik van toegevoegde waarde zijn voor deze client?
Ondernemen zonder corruptie in de zorg
De verbinding tussen Positieve Gezondheid en Oosterse traditionele geneeswijzen

Ondervoeding in Nederland wordt onderschat, WHO CARES?

Ondervoeding thuiswonende ouderen
Recent bezocht ik een alleenstaande oudere mevrouw van 87 jaar die zelfstandig woont in een klein dorp. Haar geheugen is achteruit gegaan en het lopen wordt lastiger. Mevrouw blijft binnen en ze ontvangt weinig bezoek. Ze is mager. Sinds kort is de thuiszorg ingeschakeld en haalt familie boodschappen voor haar. Ze wacht op een plaats in een verpleeghuis. Er is wel een plaats beschikbaar in een 2-persoonskamer. Dat is voor haar een te grote stap.

Zowel eenzaamheid als verminderde fysieke mogelijkheden zijn factoren die de kans op ondervoeding en een crisis vergroten. Hoewel de huisarts de laatste weken veelvuldig is geweest, is er geen beleid voor ondervoeding en het voorkomen van eenzaamheid. Ik realiseer me dat dit voorbeeld niet alleen staat. De nieuwsbladen besteden hier regelmatig aandacht aan. Zo kopt een artikel in De STEM in april 2014 “Ondervoeding bij ouderen is een onderschat probleem”. Het percentage ondervoede thuiswonende ouderen wordt op 35 % geschat. Verwacht wordt dat dit de komende jaren enorm toe zal nemen.

Ondervoeding niet alleen in ziekenhuizen en zorginstellingen
Het zijn echter niet alleen de thuiswonende ouderen, ook in ziekenhuizen en zorginstellingen komen vrij hoge percentages ondervoeding voor. De Landelijke Prevalentiecijfers Zorg (LPZ) 2014 rapporteren een percentage van 10 % voor algemene ziekenhuizen en 16,7 % voor ouderen wonende in verpleeghuizen. Ondervoeding neemt toe als mensen ouder worden, meer ziektebeelden hebben en zorg afhankelijker zijn. Het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde rapporteert in 2010 over 19 % ondervoede kinderen die het ziekenhuis bezoeken. Op 9 september 2014 publiceert het NRC dat er iedere dag in Nederland een dode valt door ondervoeding. Nederland lijkt te kampen met ondervoeding bij jong en oud. En dit is niet zo vreemd omdat wat, hoe en wanneer we eten de laatste decennia sterk veranderd is.

De economische gevolgen van ondervoeding in Nederland
De gevolgen van ondervoeding, die wereldwijd erkend worden, zijn groot. Dit zijn o.a. verminderde weerstand, ontstaan van ziekten en verminderde kwaliteit van leven. Met als gevolg een verhoogd medicijn gebruik, langere opname duur en een toename van de zorgcomplexiteit. Het LPZ rapport geeft een bedrag van 279 mln. extra kosten door ondervoeding in de WZW. Het Cater with Care project spreekt over een geschat bedrag van 1,9 miljard euro op jaarbasis, waarvan 1,5 miljard wordt toegeschreven aan ondervoeding bij volwassenen van 60 jaar en ouder.

Onderbelichte waarde van GOEDE en VOLWAARDIGE voeding
In Nederland en Europa wordt de waarde van goede en volwaardige voeding in de reguliere zorg onderschat. Terwijl Hyppocrates stelde “ Let food be thy medicine, thy medicine shall be thy food“. Er is geen of nauwelijks aandacht voor voeding in de opleiding tot arts of verpleegkundige. Ook binnen zorgorganisaties is weinig kennis over de effecten van goede en volwaardige voeding op gezondheid. Dit blijkt uit de keuzemogelijkheden die er zijn in kiosken, restaurants en automaten van zorgorganisaties. Deze voeding is niet gericht op zieke, oude en ondervoede mensen met weinig beweging. Ook hoor ik regelmatig mensen klagen over de kwaliteit van voeding in ziekenhuis en zorgorganisaties. Ik ken mensen die zelfbereid eten meenemen naar mensen, die in het ziekenhuis liggen. Keuze mogelijkheden zoals bitterballen, knakworsten of gebak lijkt mij niet de beste keuze om mensen te laten aansterken. Gelukkig krijgt het onderwerp “Goede zorg vraagt goede voeding” momenteel aandacht in de Tweede Kamer (De STEM 3 januari 2015). Alles overziend in de Nederlandse gezondheidszorg is het duidelijk dat de rol van voeding op gezondheid tot op heden onderbelicht is.



Initiatieven van zorgorganisaties op het gebied van voeding
De laatste jaren zijn enkele initiatieven gestart om ondervoeding te verminderen. Een ervan is een samenwerkingsverband Cater with Care waarin de Universiteit Wageningen met het Gelderse vallei ziekenhuis en de voedingsindustrie nieuwe smaakvolle hoge kwaliteitsproducten voor ouderen ontwikkelen. Een product van Cater with Care is het Carezzo brood dat is verrijkt met eiwit. Ook worden positieve resultaten behaald met de mogelijkheid voor patiënten om te eten wat ze willen en wanneer. Het project Cater with Care gaat uit van een veel groter percentage ondervoede ouderen in ziekenhuizen en verpleeghuizen dan de LPZ meting 2014 nl. 40-50 % . Het Gelderse vallei ziekenhuis is een van de weinige ziekenhuizen in Nederland die zich specialiseert en profileert in voeding. Er wordt momenteel geëxperimenteerd met eiwitrijke voeding en de invloed op het herstel proces.

Een ander initiatief is het innovatienetwerk Foodsquad van Hutten. De bedoeling van dit netwerk is te komen tot foodinnovaties die er echt toe doen. Het netwerk richt zich op 3 pijlers; duurzame ketens, vitaal gedrag en specialistische voeding. Daarnaast is er in 2007 een initiatief gestart van een aantal ziekenhuizen om via het “Sneller beter” programma ondervoeding in een vroegtijdig stadium op te sporen en aan te pakken. Er is echter buiten deze goede initiatieven meer aandacht nodig voor het groeiend probleem van ondervoeding. Het LPZ rapport 2014 meldt een lichte stijging van ondervoeding. Interventies om ondervoeding tegen te gaan worden altijd nog te weinig ingezet.

Who Cares?
De belangrijkste vragen die blijven zijn door wie wordt waar en wanneer ondervoeding gesignaleerd en wordt actie ondernomen? “ Ondervoeding in verpleeghuizen door hoge werkdruk”, kopt Skip op 29 november 2014. Huisartsen hebben onvoldoende tijd. “ We hebben allemaal wel eens wat, Je eet toch gezond?” zijn antwoorden die mensen met onduidelijke klachten te horen krijgen. Ondervoeding in Nederland is mijns inziens een veel groter probleem dan gedacht. De mensen met een te lage BMI of spontaan gewichtsverlies, die in contact komen met ziekenhuis of zorginstelling, is het topje van de ijsberg. Op het moment dat ondervoeding geconstateerd wordt omdat mensen een te lage BMI hebben of om onverklaarbare redenen in korte tijd veel gewicht hebben verloren, is het proces van ondervoeding al in een ver gevorderd stadium. Mogelijk een gevolg van jaren onvolledige voeding.

De afgelopen jaren heb ik mij verdiept in diagnostiek, persoons gerichte voeding en leefstijl en monitoring. Iedere dag kan in Nederland het leven van iemand gered worden door een tijdige screening en goed gebalanceerde persoonsgerichte aanpak die goed gemonitord wordt. Ik zet mij graag in om ondervoeding te voorkomen. Wilt u weten hoe neem dan contact met mij op via info@carlapeeters.nl of 06 54 311 507.

©  dr.ir. Carla Peeters

OUTCOMEMONITORING VERHOOGT DE KWALITEIT VAN LEVEN VAN EEN PATIËNT

Steeds meer medische professionals, beleidsmakers en financiers worden zich ervan bewust dat het huidige zorgsysteem niet langer houdbaar is. De zorgkosten stijgen jaarlijks door een  toenemend aantal chronisch zieke mensen en  2-3 % onverklaarbare extra kosten. Volgens Michael Porter is het noodzakelijk dat de  zorg zich meer gaat richten op het van toegevoegde waarde zijn voor de patiënt. Een transitie in het bekostigingssysteem van volume en prijs naar kwaliteit en efficiëntie kan hieraan een belangrijke bijdrage leveren.

Externe druk tot een systeemverandering
Ondanks de inzet van vele hardwerkende zorgprofessionals die het beste voor hun patiënten wensen blijkt uit verschillende rapporten over de cure en de care dat te vaak de mogelijk haalbare resultaten niet gerealiseerd worden waardoor vele patiënten onnodig lijden of zelfs overlijden. De zorg die geleverd wordt blijkt te weinig, te veel of soms zelfs verkeerd. Vanuit het perspectief  van de patiënt is de zorg gefragmenteerd en slecht gecoördineerd waarbij vele mogelijkheden om te verbeteren worden gemist.
Op dit moment is er geen directe relatie tussen bekostiging en kwaliteit en efficiëntie van zorg. In het huidige bekostiging systeem resulteert een toename van volume in hogere inkomsten onafhankelijk van de juistheid van de zorg die geleverd wordt. Verbeteringen op het gebied van kwaliteit en veiligheid leiden over het algemeen tot minder complicaties en vermijdbare zorg waardoor de kosten afnemen.

Uitkomstbekostiging in Nederland
Uitkomstbekostiging kan een belangrijk instrument zijn om de kwaliteit van zorg te verbeteren tegen lagere kosten. Dit kan door het bekostigen op concrete behaalde resultaten en maximaal toegevoegde waarde voor de patiënt in plaats van op volume en prijs. In Nederland wordt uitkomst bekostiging op dit moment nog beperkt ingevoerd. Veelal wordt gecontracteerd op volume en prijs met in sommige situaties een bonus/malus regeling voor een HKZ certificaat, innovatie ed. Friesland en Menzis zorgverzekeraar zijn gestart met de invoering van een shared saving model voor specialisten en huisartsen. Indien de kosten lager zijn dan de standaardprijs worden de bespaarde kosten gedeeld of beschikbaar gesteld voor andere doeleinden om de zorg te verbeteren op de betreffende locatie. Een experiment tot populatiebekostiging is onlangs gestart door de zorgverzekeraar CZ in Zeeuws Vlaanderen. Wat deze wijziging in vormen van bekostiging voor de kwaliteit van zorg van de patiënt gaat betekenen is nog onduidelijk. Ook in Amerika, Canada en Engeland worden pilots met bekostiging op basis van  kwaliteit en efficiëntie uitgevoerd. Met belangstelling kijk ik uit naar publicaties over deze pilots

Randvoorwaarden implementatie uitkomst bekostiging
Vanzelfsprekend zijn er randvoorwaarden nodig om de systematiek van uitkomstbekostiging breed door te voeren. Randvoorwaarden waar aan gedacht kan worden zijn o.a.

• Een uitgewerkte visie van de financier
• De passie en gedrevenheid van de zorgaanbieders voor kwaliteit en verbetering van zorg
• De vertaling van kwaliteit en toegevoegde waarde voor de patiënt door de zorgaanbieder
• Een pragmatische set aan indicatoren op basis waarvan uitkomst bekostiging wordt opgezet
• Een meerjaren contract tussen financier en zorgaanbieder met daarin opgenomen een proces van continue verbetering

Risico’s implementatie uitkomst bekostiging
Ieder systeem heeft voor en nadelen en geen enkele verandering is zonder risico’s  Bij het invoeren van uitkomstbekostiging kan gedacht worden aan de volgende risico’s waarop geanticipeerd kan worden bij de implementatie

• Betrouwbare data; juiste en volledige data (relevantie voor de patiëntengroep, kwaliteit van het meetinstrument en kwaliteit van de gebruikte data)
• Financiële risico’s; te weinig beschikbare middelen van de financier om volledig over te gaan naar uitkomstbekostiging
• Selectie van patiënten waar veel winst aan te verdienen valt door zorgaanbieder

Transitieroutes naar toegevoegde waarde voor de patiënt
Voor het invoeren van uitkomst bekostiging kan gedacht worden aan verschillende routes. Dat wil zeggen

• een fase van voorbereiding van data verzameling en het vaststellen van indicatoren
• Een pilot met uitkomstbekostiging
• Volledige overgang naar uitkomstbekostiging

Welke transitie route het beste past is afhankelijk van de mogelijkheden van de financier en de zorgaanbieder.

Toekomst
Gelukkig worden zowel in de cure als de care de laatste jaren meer data verzameld. Een toenemend aantal zorginstellingen maakt deze data openbaar  zoals bijvoorbeeld de Santeongroep gegevens openbaar maken op het terrein van oncologie. Ook patiënten organisaties nemen in toenemende mate hun verantwoordelijkheid door aan te geven welke uitkomsten voor hun belangrijk zijn. De stap naar uitkomstbekostiging hoeft daarom geen ingewikkeld en langdurig traject te zijn.

Uitkomst monitoring na een heupoperatie kan de kwaliteit van zorg verbeteren en kosten verlagen
Recent maakte ik van dichtbij de gevolgen van een heup operatie na een heupbreuk mee van een 88 jarige vrouw met dementie en boezem fibrilleren die gegeven de omstandigheden fysiek en mentaal nog redelijk goed was. Het ziekenhuis waarin de operatie plaats vond heeft vriendelijk en deskundig personeel en staat bekend als een kwalitatief goed lokaal ziekenhuis. In verband met het niet tijdig beschikbaar zijn van een hoog-laag bed op de woon-zorglocatie en een lekkende wond op de 4de dag ligt mevrouw 5 dagen in het ziekenhuis.

Op structuur en proces niveau is de operatie uitstekend verlopen. Er is adequaat gehandeld in heup vervanging, trombose profylaxe, antibiotica profylaxe en fysiotherapeutische behandeling. Mevrouw kan na enkele dagen kleine stukjes lopen met behulp van een rollator en heeft geen trombose en geen infectie gekregen. Wanneer we de patiënten ervaring meenemen en effectiviteit en veiligheid in ogenschouw nemen wordt de beoordeling anders. Door een profylactische antibiotica kuur is mevrouw ten gevolge van diarree en verslechterde spijsvertering  verzwakt geraakt en fysiek, mentaal en emotioneel achteruit gegaan. Daarnaast is mevrouw met een decubitushiel links categorie 4, een decubitushiel rechts categorie 1, en stuit categorie 1 uit het ziekenhuis ontslagen die zich op dag 3 in het ziekenhuis manifesteerden. 
Zij is in de twee weken na ontslag eenmaal ten gevolge van zwakte en eenmaal ten gevolge van een ernstige allergische reactie naar de spoed eisende hulp van het ziekenhuis gebracht. De hoeveelheid benodigde zorg voor mevrouw is naast de gebruikelijke zorg voor dementie en revalidatie na heupoperatie aanzienlijk toegenomen. Direct na ontslag van het ziekenhuis is een antidecubitusmatras met wisseldruk ingezet. Voor de wondbehandeling is in overleg met de wondverpleegkundige van het ziekenhuis een schuimverband gebruikt. Vijf weken na de operatie is de snijwond dicht en zijn de decubituswonden categorie 1 geheeld. De verzorging van de decubitushiel stadium 4 zal naar schatting nog enige maanden vergen.  Er is inmiddels gestart met het gebruik van alginaten om de wondheling te bevorderen.

De vraag die nu rijst is “Hadden zowel de diarree en decubitus kunnen worden voorkomen indien er anders was gehandeld?”. Bijvoorbeeld door de inzet van een ander antibioticum die minder kans op diarree geeft en een antidecubitus matras zodra mevrouw van de operatiekamer was gekomen.  Een gesprek met de behandelend specialist leidde tot de conclusie dat de profylactische inzet van een antidecubitus matras voor alle patiënten met een heupoperatie te duur is voor het ziekenhuis. De afweging van het inzetten van wel of geen en het soort antibioticum is niet altijd eenvoudig.

Welke keuzes zouden gemaakt zijn wanneer het ziekenhuis een uitkomstbekostiging gehad zou hebben op bijvoorbeeld < 1% decubitus?  Wanneer we de kostprijscalculatie voor het voorkomen van decubitus berekenen en vergelijken met de nazorg van decubitus blijkt dat preventie over het totaal kosten besparend is en de kwaliteit van leven van de patiënt verbeterd. Op dit moment hebben we echter met gescheiden financiering systemen te maken waardoor decubitus voor het ziekenhuis geld oplevert, voor de care organisatie wanneer de ZZP5 gehandhaafd blijft geld kost en extra kosten heeft voor de ziektekostenverzekering.

Stelt u zich voor dat uw organisatie decubitusvrij is.
Een streven naar decubitus vrije zorgorganisaties door tijdig preventieve acties in te schakelen is mogelijk. Hierdoor zal de kwaliteit van leven van de patiënt toenemen, de werkdruk van het personeel afnemen en zullen de zorgkosten aanzienlijk verlaagd worden.
Bel mij op 06 54 311 507 wanneer u de uitdaging aan wilt gaan om hiervoor gezamenlijk een traject te ontwikkelen.

Hiel van patiënt 5 weken na ontslag ziekenhuis waarvan 1 week behandeld met alginaten

Bronnen:

1. Contracting values; shifting paradigms, healthcare. KPMG International 2012
2. Betalen voor kwaliteit, aan de slag met uitkomstbekostiging, KPMG 2014
3. Mondelinge communicatie Doove Care Groep Waddinxveen

©  dr.ir. Carla Peeters

INNOVATIE LEIDT TOT BETERE EN GOEDKOPERE ZORG!

Er is momenteel een harde noodzaak om te innoveren in de zorg vanwege de bezuinigingen, de vergrijzing en een sterke toename in chronische ziekten.  De decentralisatie per 1-1-2015 maakt het nog eens extra spannend. Een mooie uitdaging voor ons allemaal.  Met minder geld, minder personeel voor meer mensen die zorg nodig hebben, de juiste zorg op het juiste moment kunnen bieden. Het blijkt mogelijk!

Innovatie loont
Uit wetenschappelijk onderzoek en een onderzoek over projecten gefinancierd door ZonMw blijkt dat investeren in innovatie een hoog rendement geeft. In het rapport uit 2013 worden kostenbesparingen en een hoog rendement van projecten gepresenteerd. De aanbevelingen uit dit rapport kan ik van harte onderstrepen

1. Het onderzoek naar besparingsmogelijkheden te intensiveren
2. Een investeringsagenda door de overheid
3. Een wijze om de snelheid van kostenbesparende projecten breder in de praktijk door te voeren.

Het recent gepubliceerde boek “ zorginnovatie volgens het capuccinomodel” van Professor Guus Schrijvers  biedt aanknopingspunten om direct innovatie in een zorgorganisatie door te voeren;

1. Shared decision making ; de patiënt krijgt een belangrijke rol in het te volgen behandelplan
2. Grotere rol voor ICT
3. Ander financieringsmodel waarbij deels uit private en deels uit collectieve middelen betaald wordt.

Goed data management
Als manager en bestuurder in de care heb ik mij door mijn nieuwsgierige en analytische blik uit de R&D achtergrond regelmatig verbaasd over  het deels ontbreken en deskundig gebruiken van een effectief  datamanagement/analyse proces voor verbeteringen en innovaties. In feite wil je als organisatie zelf scherp blijven op wat is van toegevoegde waarde voor de patiënt en hoe houd ik de organisatie gezond. Een interventielijst door de overheid zoals het actieplan verstandig kiezen dat in 2012 werd opgesteld door ZonMw is dan minder noodzakelijk.
De laatste tijd constateer ik in toenemende mate belangstelling voor innovatie en verbeteringen van de zorg die gevolgd worden door goed data management en analyses.. Een goede opvolging met bredere uitrol van de verbetering/innovatie vraagt (nog) de nodige aandacht.

Innovatie maakt de zorg leuker én beter voor patiënt en zorgprofessionals én goedkoper
Een voorbeeld hiervan is het shared decision making model. Mijns inziens is het mogelijk om dit direct in te voeren in de diverse branches van de zorg en biedt het voordelen voor zowel zorgprofessionals als patiënt. De patient neemt meer eigen verantwoordelijkheid en vaak blijkt het herstelproces daardoor beter te verlopen. Toch gebeurd het (nog) niet grootschalig is mijn persoonlijke ervaring. Een ander voorbeeld is het delen van  informatie/analyses over de patiënt tussen verschillende behandelaren. Vanzelfsprekend alleen na instemming van de patiënt. Dit voorkomt onnodige dubbele diagnostiek, verkeerde medicijncombinaties en  misdiagnosis. Al is er nog geen electronisch patiëntendossier beschikbaar dan ook is uitwisseling van gegevens mogelijk. Bijvoorbeeld door de patiënt een kopie van de bevindingen mee te geven of bijvoorbeeld de gegevens voor de patiënt in het domein van de patiënt op mijnzorgdossier.nl te plaatsen. Ik ben er sowieso voorstander van dat een patient de regie houdt over en kennis heeft van zijn persoonlijke medische gegevens. Dit komt het shared decision making proces, het nemen van eigen verantwoordelijkheid en geintegreerde zorg ten goede. Het derde voorbeeld dat ik wil noemen is het uitrollen van de ervaringen van regelarmezorg. Ook dit zal positieve effecten opleveren voor de patiënt, personeel en financiën. 

Onderzoek en innovatie
Een uitgewerkt voorbeeld van een Total Cost of Owner Analyses van een vernieuwende zorgmonitor van Cordian dat momenteel in een aantal verpleeghuizen voor verbetering van de zorg wordt ingezet alsmede adviezen over zorginnovatie treft u in onderstaande presentatie “A total Cost of Ownership of care innovations in Dutch Care  Chains” De presentatie werd gegeven tijdens het symposium Intramural Innovations for Extramural Care. 
Wilt U de presentatie bekijken en downloaden stuur een email met uw gegevens.

Wilt u innovatie en verbeteringen in de zorg realiseren?. Bel  (06 54 311 507) of mail info@carlapeeters.nl.

Bronnen
1. Zorginnovatie is economische noodzaak, SKIPR oktober 2014
2. Kostenbesparing door onderzoek en innovatie in de zorg, Zorgmarktadvies oktober 2013
3. ZonMW komt met actieplan “verstandig kiezen”, SKIPR september 2012

Tip: Op 2 december 2014 organiseert zorg voor innoveren een symposium “ de Internationaliserings Top”  www.zorgvoorinnoveren.nl

©  dr.ir. Carla Peeters

WMO EN TOEZICHT

De overheveling van de taken begeleiding, jeugdzorg en participatie naar de gemeenten is de laatste tijd veel in het nieuws. Zo zullen vanuit de PvdA leden, die als professional in de zorg werkzaam zijn, en het wetenschappelijk bureau meewerken aan signalen als er bij de decentralisatie iets mis dreigt te gaan. Wellicht volgen er meer partijen die de decentralisatie op de voet volgen.

Verantwoordelijkheid
Het is de verantwoordelijkheid van alle stakeholders dat de overgang voor de mensen die momenteel in zorg zij,n en daar recht op houden na 1-1-2015, soepel verloopt. Ook kan het voorkomen dat de verminderde zorg of geen recht op zorg na 1-1-2015 niet toereikend blijkt. Uit de eerdere transitie van de Huishoudelijke Hulp naar de WMO die ik als bestuurder mee maakte weet ik dat er incidenten voor kunnen komen.  Deze zijn helaas niet altijd te voorkomen. Het gaat er in een dergelijke situatie om dat het proces van melding en de daarbij behorende effectieve en efficiënte opvolging goed is geregeld en een bijbehorende PDCA cyclus is geïmplementeerd. De complexiteit van de overheveling naar de WMO met de vele stakeholders maakt dat een goed bereikbaar meldpunt en het opvolgen goed geborgd is.

Samenwerken
Voor deze grootschalige transitie is de onderlinge samenwerking tussen alle stakeholders en regionale gemeenten van belang. Een goede onderlinge samenwerking tussen gemeenten maakt het voor de zorgvrager transparanter en eenvoudiger voor de zorgaanbieders. Er kunnen gezamenlijk afspraken gemaakt worden over de wijze van verantwoording en knelpunten kunnen gemeenschappelijk worden opgepakt. Voor de jeugdgezondheidszorg wordt dit in sommige regio’s  al jaren met succes in de praktijk gebracht.

Voorbeeld gemeente
De wethouder Zorg van de gemeente Hilversum hield tijdens het jaarlijks symposium van KPMG Actualia Zorg (verzekeraars) op 24 september jl. een inspirerend verhaal over de onderlinge samenwerking tussen de regio gemeenten in zorginkoop en uitkomstbekostiging. Een mooi voorbeeld hoe zij in gezamenlijkheid met alle stakeholders bezig zijn met de decentralisatie van de Zorg.

Aandachtspunt
De vraag hoe het Toezicht op de WMO geregeld kan worden zijn veel gemeenten nog niet aan toe gekomen. Zij richten zich nu voornamelijk op de transitie. De transformatie en het regelen van goed toezicht zijn vraagstukken die pas later op de agenda komen. De rol van het toezicht door de IGZ en het Zorg instituut Nederland  veranderen in de WMO gefinancierde zorg. Ik adviseer dat het vraagstuk over Toezicht eveneens voor 1-1-2015 door gemeenten en stakeholders opgepakt worden. Dit om te borgen dat het budget voor zorg effectief en efficiënt worden ingezet. En om te voorkomen dat incidenten (te) laat door de regionale stakeholders worden opgepakt en deze onderwerp worden voor een Tweede Kamer.

WMO en Toezicht
Op 9 september hield ik een voordracht over WMO en Toezicht op het symposium  Zorg Innovatie voor WMO Zorg van Cordian tijdens het congres Technologie voor Zorg. De presentatie gaat in op de huidige richtlijnen rondom WMO en Toezicht en geeft aanvullende aanbevelingen. Deze presentatie is tot stand gekomen in samenwerking met diverse experts in het veld.
Wilt U de presentatie bekijken en downloaden stuur een mail met uw gegevens.

Wilt u over WMO en Toezicht van gedachten wisselen neem dan contact met mij op via deze link

Bronnen:
- Spekman: PvdA zit bovenop overheveling zorg, SKIPR 5 oktober 2014
- Is de decentralisatie op de intensive care beland? Gerard van Pijkeren,  SKIPR 3 oktober 2014

DE STEM VAN DE PATIENT

Deze blog is een pleidooi voor  een transformatie in de zorg naar de  patient als  gelijkwaardige partner in het zorgproces.

Recent heeft het Rathenau Instituut het onderzoekverslag uit gebracht: “ Sterke verhalen uit het ziekenhuis, Leren van patientenervaringen voor goede zorg". Het rapport is opgesteld om een positieve bijdrage te leveren aan het versterken van de stem van de patient in de zorg en de discussie te stimuleren over de manier waarop de inbreng van patienten kan bijdragen aan de invulling van het begrip GOEDE ZORG. Naar aanleiding van dit rapport heeft op 16 mei een debat plaats gevonden met als titel “ Luisteren naar patientenverhalen meer dan een mooi verhaal?

(On)mondigheid van de patient
Sinds de invoering van de marktwerking doet de overheid een steeds groter beroep op de mondige patient. In de dagelijkse praktijk blijkt de mondigheid van de patient  moeizaam vorm te krijgen. Een patient heeft te maken met complexe technologische zorgorganisaties waarbij evidence based en protocollen leidend zijn.  Vaak zijn meerdere zorgverleners en specialismen betrokken niet alleen vanuit het ziekenhuis maar ook de huisarts, GGZ, VVT en anderen kunnen betrokken zijn. Door een analyse van  ervaringsverhalen van patienten blijken 4 thema’s van invloed te zijn op de (on)mondigheid van de patient.

• Onzekerheid of angst in een onbekende situatie
  Met name de angst en onzekerheid over de diagnose en het ziekenhuisverblijf vraagt in eerste instantie alle aandacht van de patient. Pas daarna is er ruimte voor wat er goed en fout gaat in een ziekenhuis

• Moeizame waardering van mondige en actieve patienten
  Een actieve houding van patienten en of naasten wordt niet altijd gewaardeerd of begrepen door zorgverleners waardoor het risico ontstaat dat zij een tekort aan zorg verkrijgen

• Onmondig in het ziekenhuissysteem
  Klagende patienten worden niet altijd gehoord waardoor patienten  klachten voor zich houden om niet te worden gezien als een lastig persoon

• Onbekende verwachtingen bij patienten en zorgverleners
  Vaak sluiten de wensen van patienten niet aan op wat het ziekenhuis/de zorgverleners kunnen bieden waardoor er negatieve ervaringen kunnen ontstaan

Patienten blijken een sterke behoefte te hebben om regie te houden over hun eigen zorgproces. Hierin wordt door het ziekenhuis niet altijd voorzien. De conclusie van het onderzoek is dat ziekenhuizen nog te weinig gebruik maken van de ervaringen van de patienten.

De betekenis van GOEDE ZORG volgens patienten
Uit de verhalen van patienten blijkt dat onder goede zorg het volgende wordt verstaan:

• Aandacht schenken aan wanhoop en angst
• Ruimte scheppen voor de eigen inbreng van de patient of partner
• Goed communiceren over zorginhoudelijke zaken
• Realisitische verwachtingen creëren

De noodzaak tot het inzetten van patientenervaringen voor het verbeteren van de kwaliteit en organisatie van de zorg

In sommige ziekenhuizen wordt al veel aandacht besteed aan  een actieve inbreng van de patient in het eigen zorgproces. Enkele voorbeelden hiervan zijn in  het rapport beschreven. Daarnaast worden voor bestuurders en beleidsmedewerkers de volgende aanbevelingen gegeven om de patientgerichtheid verder te ondersteunen;

• Het actief verzamelen van verhalen om systematisch te leren van patientenervaringen
• Het zorgdragen dat verbeterpunten uit patientverhalen geimplementeerd worden
• Het betrekken van patienten bij de implementatie
• Het informeren van patienten over gerealiseerde verbeteringen
• Het introduceren van een ombudsman

Het blijkt dat patientenverhalen meer dan kwantitatieve  enquetes of klachtenformulieren bijdragen aan GOEDE ZORG. Het onderwerp heeft de belangstelling van D66 en PvdA. die een breed debat in de kamer beogen en de mogelijkheden voor vervolg onderzoek bepleiten.

Ervaringsverhalen van patienten zijn ook van betekenis in andere sectoren van de zorg
Dit rapport is geschreven op basis van ervaringsverhalen van patienten over ziekenhuiszorg.  De aanbevelingen en de voorbeelden die in dit rapport beschreven staan  zijn naar mijn mening ook van waarde voor beleidsmedewerkers en bestuurders uit de Jeugdzorg, Thuiszorg, VVT, Gehandicaptenzorg, Revalidatiezorg en GGZ.

Vanuit meerdere aspecten van mijn leven ben ik bekend met de noodzaak voor de patient als gelijkwaardige partner in het zorgproces. Het rapport ondersteunt het belang voor deze transformatie in het zorgproces. Heeft u interesse nader van gedachten te wisselen over de betekenis en implementatie van patientenverhalen, neem dan hier contact met mij op.

Bron: Sterke verhalen uit het ziekenhuis Leren van patientenervaringen voor Goede Zorg. S. van Egmond, M Heerlings  en G. Munniche. Rathenau Instituut. Februari 2013

©  dr.ir. Carla Peeters

DE ZOMER ALS INSPIRATIEBRON VOOR EEN VERGROENING VAN DE ZORG

Het is zomer. De natuur is groen, vers fruit en groenten zijn weer volop  beschikbaar. De zon en de temperatuur verleiden ons om naar buiten te gaan en de natuur op te zoeken in binnen- of buitenland. Mensen zijn positiever gestemd en voelen zich beter. Een mooie aanleiding om een blog te schrijven over de betekenis van de natuur op gezondheid.

“Through nature you connect with everyone and everything”

In de huidige tijd zien we  een groei naar een kennis intensieve omgeving en verstedelijking van het Nederlandse landschap waardoor een grotere afstand tot de natuur ontstaat. Dit heeft effecten op de gezondheid van de mens.
In meer dan 70 artikelen in binnen en buitenland is inmiddels een positieve relatie tussen natuur en gezondheid aangetoond.

Positieve invloed van de natuur
Van oudsher is bekend dat een natuurlijke omgeving een heilzame werking heeft.  Effecten zijn waarneembaar op fysiek, fysiologisch en mentaal/emotioneel vlak.
De laatste jaren zien we een toenemenende belangstelling  voor dit ondewerp  onder de titel “healing environment” .

Fysiek
Mensen die in- of nabij een groenere omgeving wonen bewegen meer. Ouderen blijven langer actief.  Kinderen leren er hun grenzen te verleggen, tonen gevarieerder speelgedrag en laten een verbetering van motorische vaardigheden zien. Sportactiviteiten in de natuur worden als meer plezierig en minder vermoeiend ervaren.

Mentaal en emotioneel
Verblijf in de natuur heeft een positief effect op de concentratie en het fysiologisch functioneren. De creativiteit neemt toe, het oplossen van problemen, plannen maken en het beheersen van impulsen gaat gemakkelijker. Zelfs het kijken naar natuurbeelden en het luisteren naar natuurgeluiden zorgt voor meer ontspanning, positieve gevoelens en meer energie.  Positieve effecten blijken al waarneembaar te zijn na de eerste 5 minuten in de natuur. Een Amerikaans onderzoek laat zien dat mensen met uitzicht op de natuur sneller herstellen na een operatie en minder pijnstillers nodig hebben. Tuinieren bijvoorbeeld verlaagt het cortisol gehalte in het bloed.

Positieve effecten van planten binnenshuis
Een groot aantal mensen hebben minder mogelijkheden om voor wonen in of nabij een meer natuurlijke ongeving te kiezen. Denk o.a. aan mensen die tijdelijk of langdurig verblijven in cure en care organisaties. Mensen die duurdere woningen in een groenere omgeving niet kunnen  bekostigen. Mensen die gedurende gemiddeld acht uur per dag in een kantooromgeving werken zonder zicht op groen.  Voor al deze mensen is hier wel een oplossing voor. Planten binnenshuis blijken namelijk tal van gunstige effecten te hebben.
Een onderzoek van TNO heeft aangetoond dat de aanwezige planten de lucht in de leefruimte zuiveren, de luchtvochtigheid verhogen, het energie verbruik verminderen en leiden tot verbetering van de concentratie en welzijn.   

Positieve economische waarde van de natuur
Een eerste onderzoek, gebaseerd op twee casussen, naar de economische waarde van natuur op de gezondheid, uitgevoerd door KPMG, laat zien dat de effecten van meer groen in de omgeving van 10 miljoen mensen tot een bate van 400 miljoen euro kan leiden. Het grootste gedeelte van de geschatte besparing betreft te vermijden verzuimkosten. Dit biedt perspectief voor besparingen in de gezondheidszorg en binnen ondernemingen.

Toekomst
Het potentieel van een groenere omgeving voor het bevorderen van  de gezondheid van mensen lijkt groot te zijn. Het aantal initiatieven op dit terrein stijgt jaarlijks. Mooi als we deze zomer in co-creatie met verschillende partijen nog meer initiatieven kunnen bewerkstelligen. De zomer als inspiratie voor vergroening en het bevorderen van welbevinden/ en welzijn .  Heb je interesse om gezamenlijk mogelijkheden te verkennen  voor nieuwe initiatieven voor een groenere omgeving in  de zorg? Neem dan hier contact met mij op.

Bronnen:

Waarom wij natuur nodig hebben. Factsheet IVN, beleef de natuur, Amsterdam maart 2013

Fysiologische en psychische en gezondheidseffecten van planten in de werksituatie op de gezondheid en het welbevinden van werknemers. TNO kwaliteit van Leven, 22 februari 2006, J. Klein Hesselink et al

The economy of ecosystems & Biodiversity (TEEB NL), Natuur en gezondheid. KPMG advisory 2012

©  dr.ir. Carla Peeters

KWALITEIT EN VEILIGHEID VAN ZORG:

Hoe kan ik van toegevoegde waarde zijn voor deze client?

Om de kwaliteit van zorg continu te verbeteren is mijn vraag: “ Hoe kan ik van toegevoegde waarde zijn voor deze client”. In essentie kan kwaliteit beschouwd worden als liefde voor de client, het product en jezelf. Dit is volgens mij voor iedereen relevant in de zorgsector en resulteert in een andere benadering dan de nu vaak gehoorde term “Wij stellen de client centraal”. Bij de client centraal wordt dan gedacht aan: “Wij komen altijd tegemoet aan de wensen van de client”. Voorbeelden die hierbij genoemd worden zijn: “ Wij bieden de client de mogelijkheid om naar bed te gaan en op te staan wanneer hij of zij dit wil”, “wij willen zoveel mogelijk tegemoet komen aan een situatie zoals de client die thuis ook had”.
Dit kan dus betekenen dat mevrouw Bos pas om 11.30 uur naar bed gaat en om 9.00 of 10.00 uur uur opstaat. Er wordt dan naar mijn mening voorbij gegaan aan de vraag of dit gezond is ja of nee. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat juist een dag-nachtritme volgens de natuur tot een hoger energieniveau en een betere stemming leidt. Dit betekent dat mijnheer Pieters die rond ca 22.00 uur naar bed gaat en om ca 7.00 uur op staat zich veel fitter voelt.

Een ander voorbeeld is dat soms ook bij een organisatie die “de client centraal” nastreeft veel psychofarma gebruikt worden om ouderen rustig te houden. In een recente uitzending van TROS Radar werden enkele voorbeelden getoond waaruit de negatieve invloed van het gebruik van psychofarma bleek. Bij clienten die door hun kinderen uit de zorginstelling gehaald werden en het gebruik van psychofarma gestopt werd bleek dat de levendigheid van deze ouderen verbeterde. Vaak wordt de client door een hoge werkdruk nauwelijks gezien en gehoord.
Een valkuil ‘bij de invulling van de client centraal’ is dat klantgerichtheid doorslaat in grenzeloosheid en voorbij gaat aan werkelijk contact. Door een goede dialoog waarbij de client zich echt gezien en gehoord voelt en professionele argumenten gehoord kunnen worden die de kwaliteit van leven kan verbeteren kan een situatie ontstaan dat de client zelf kiest om eerder naar bed te gaan. Anderzijds kan het zijn dat een professional door een goede dialoog met de client en familie tot het besluit komt dat psychofarma niet nodig zijn en de onrust op een andere wijze kan worden opgelost.

Presentie en bedoeling

Op de themabijeenkomst van het MVO netwerk zorg “ de zorgmedewerker van de toekomst” bij Menzis van 12 juni jl. presenteerde Gerrit Leene directeur Regelarme zorg van Philadelphia de ervaringen van Philadelphia met werkelijke aandacht voor de client. Ook zij waren van mening dat ze “de client centraal” stelden in de manier waarop ze hun werk deden en kwamen tijdens het project tot de conclusie dat dit helemaal niet het geval was. Voor 7 locaties werd over gegaan naar regelarme zorg en werd een transformatie gerealiseerd naar “presentie” (werkelijke aandacht en dialoog met de client) en de “oorspronkelijke bedoeling” van de zorg.
Door deze transformatie is het plezier in het werk van de professional toegenomen en de kwaliteit van zorg verbeterd. Het eindrapport Philadelphia en een presentatie “pak je vak” zijn te vinden op de website van In voor zorg (www.invoorzorg.nl).

Grenzen aan wensen

Daniel Ofman schreef een mooi artikel over “Grenzen aan wensen” waarin hij een uitleg geeft over de verschillende vormen van kwaliteit; kwaliteit die moet, kwaliteit die hoort en kwaliteit die kan. Het gaat er dus om, om in dialoog (waarbij de ander werkelijk gezien wordt) met de client, familie en zorgprofessionals gezamenlijk tot een besluit te komen waarbij naar de hoogst mogelijk toegevoegde waarde wordt gestreefd in kwaliteit van leven in relatie tot de omgeving. Dit betekent ook dat soms wensen die in eerste instantie geuit worden niet gehonoreerd worden.
Persoonsgerichte zorg die voor die client van toegevoegde waarde is in kwaliteit van leven, die kan en haalbaar is.

Bronnen:

Uitzending TROS Radar, Het gebruik van psychofarma, 26 mei 2014

Ir. Daniel Ofman. 1996. Grenzen aan wensen. Wat bezielt. Carnac en auteurs

Annelies van Heijst. 2009. Iemand zien staan. Zorgethiek over erkenning. Uitgeverij Klement Kampen

In voor zorg www.invoorzorg.nl

MVO

©  dr.ir. Carla Peeters

ONDERNEMEN ZONDER CORRUPTIE IN DE ZORG

Afgelopen weken verschijnen dagelijks berichten in  de media met als thema fraude door onjuiste declaraties in de zorg, onjuist gebruik van PGB en  gebruik  van middelen voor privé zaken. Dit aantal berichten is tamelijk veel en ondermijnt het vertrouwen van stakeholders in de zorgsector. De vraag rijst had dit voorkomen kunnen worden?

Ook in andere sectoren komen regelmatig voorbeelden van corruptie in het nieuws.
Recent nam ik deel aan de bijeenkomst over anti-corruptie in Nederland van VNO-NCW. Op deze bijeenkomst spraken experts op het terrein van compliance; prof dr Muel Kaptein partner KPMG, Drs S. Bleker van Eijk, Compliance officer Ballast Nedam en Marijke Wolf, secretaris Internationale Kamer van Koophandel (ICC).
Hoewel Nederland goed scoort op de Nederlandse Corruptie Perceptie Index van Transparancy International  is er nog veel te doen. Zij pleitten tijdens deze bijeenkomst voor een noodzaak tot aandacht voor  het ondernemen zonder corruptie juist nu in deze tijd van transitie waarin in verschillende sectoren onder druk staan. Zij benadrukten dat bedrijven alert dienen te zijn op de risico’s van corruptie.  De kernboodschap  van deze experts is dat het loont om te investeren in preventie van corruptie en dat het past bij noodzakelijke ontwikkelingen vanuit een economisch en sociaal perspectief.

Wat maakt transparant ondernemen relevant voor de zorg?

In de zorg sector zijn  het volgen van de Good Governance code  en een organisatiebrede gedragscode  de richtlijnen om op een eerlijke wijze zorg te verlenen. Ondanks deze richtlijnen komt de zorg regelmatig negatief in het nieuws over onjuiste declaraties, te hoge vertrekregelingen, fraude etc. De enorme bezuinigingen en grote veranderingen in financiering in de zorg vragen juist nu een zorgvuldige wijze in het omgaan met compliance en integriteit en het streven naar eerlijke concurrentie. De huidige frequentie van berichten over fraude in de zorg is naar mijn mening te veel.  Ik pleit er voor om binnen de zorg de implementatie van een preventief beleid voor compliance en eerlijke concurrentie hoog op de agenda van bestuurders en raden van toezicht te plaatsen. Dit kan o.a. door de Good Governance code en gedragscode en eerlijke concurrentie van hoog tot laag in de organisatie levendig te maken.

Door gebruik te maken van een ICT systeem en het instellen van een ethische commissie of een compliance officer kan het proces gefaciliteerd worden. Het transparant en bespreek baar maken van incidenten en dilemma’s  kan het lerend vermogen van de  organisatie bevorderen. Een leuke vorm is om de bewust wording op de werkvloer te bevorderen door het bespreken van serieuze onderwerpen met het integriteitsspel van KPMG. Het toevoegen van een zero-tolerance beleid voor afwijkend gedrag van de kernwaarden kan eveneens van waarde zijn.
Transparantie en toegang van de cliënt tot zijn haar medische gegevens behoort en het bevorderen van een grotere betrokkenheid van de cliënt in de besluitvorming over de behandeling behoort hier ook bij. Het bericht van 2 april in Zorgvisie over “Veel onnodige operaties bij blindedarm”  en het bericht “ Aanpak fraude maakt weinig indruk op artsen” in SKIPR wijst erop dat hier nog de nodige verbeterstappen mogelijk zijn.
Het blijkt nodig dat systemen die het fraude gedrag bevorderen gezamenlijk met betrokken controlerende instanties als zorgkantoor en NZa gewijzigd worden.
Het ondertekenen en implementeren van het manifest “ voor een gezonde toekomst van de zorgsector” van MVO Nederland kan voor het ondernemen zonder corruptie van toegevoegde waarde zijn. Transparantie is een van de 7 pijlers van dit manifest.

Te meer omdat we in de zorg te maken hebben met kwetsbare mensen en maatschappelijk geld is ondernemen zonder corruptie in de zorg in mijn ogen een maatschappelijk verantwoord thema dat meer  aandacht vraagt.

Door de verschuivingen in financiering en de vraag en noodzaak tot verbinding tussen o.a. cure en care, tweede- en eerste- lijns zorg, zorg en welzijn organisaties, de inzet van vrijwilligers, etc. neemt de complexiteit en naar verwachting daarmee het aantal dilemma’s toe. De toegang tot een goed geborgd preventief compliance en integriteit beleid  en een visie op eerlijke concurrentie zal het gemakkelijker maken om tot een weloverwogen keuze te komen. Daarnaast biedt het opzetten van een preventief beleid ook artsen en verplegend personeel de mogelijkheid op een open wijze  ethische dilemma’s in de behandeling en verzorging van en met een cliënt te bespreken.

Ontvangt u graag het gehele artikel inclusief samenvatting van de bijeenkomst Anti-corruptie in Nederland van VNO-NCW met bijbehorende referenties van dit artikel laat dan hier uw e-mail adres achter.

DE VERBINDING TUSSEN POSTIEVE GEZONDHEID EN OOSTERSE TRADITIONELE GENEESWIJZEN

Positieve gezondheid

In 2010 is onder leiding van Machteld Huber, arts onderzoeker van het Louis Bolk Instituut een nieuwe definitie voor gezondheid ontwikkeld. Deze nieuwe definitie luidt: “ Health as the ability to adapt and to self manage”. Samengevat wordt deze definitie omschreven als Positieve gezondheid.

Deze nieuwe definitie sluit aan op de systeembenadering en dynamische processen van de natuur. Door dynamische processen als uitgangspunt te nemen is het mogelijk om mensen die uit balans geraakt zijn een positief perspectief te bieden. Positieve gezondheid vervangt de oude definitie van de WHO die in 1948 werd opgesteld. Gezondheid werd toen omschreven als een volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden. In de huidige samenleving kunnen steeds minder mensen hier aan voldoen. Dit heeft ertoe geleid dat de definitie is herzien.

Positieve gezondheid wordt gedefinieerd als een proces waarin iemand in staat is om zich aan te passen aan de uitdagingen in zijn/haar omgeving. De mens en zijn/haar omgeving, veerkracht en zelfregie staan hierin centraal.
Voor de operationalisering van het nieuwe gezondheidsconcept zijn middels een kwalitatief en een kwantitatief onderzoek zes gezondheidsindicatoren vastgesteld voor mensen met chronische ziekten:
1. Lichaamsfuncties
2. Mentale functies & beleving
3. Spirituele dimensie
4. Kwaliteit van leven
5. Sociaal maatschappelijke participatie
6. Dagelijks functioneren

Oosterse traditionele geneeswijzen

Positieve gezondheid heeft overeenkomsten met de beschrijving van gezondheid in de traditionele Oosterse geneeswijzen zoals o.a. Ayurveda, een meer dan 3000 jaar oude geneeswijze uit India, traditionele Chinese medicijnen, Tibetaanse geneeswijzen en anderen. Deze geneeswijzen hebben als overeenkomst een systeemgerichte benadering gericht op een herstel van het lichaam via natuurlijke processen. Het wordt gezegd dat de Ayurveda de oudste traditionele geneeswijze is, daarom wordt in deze blog de vergelijking met deze geneeswijze gemaakt.

Volgens de Ayurveda is ieder individu uniek in termen van lichaam, geest, sociale relaties, spiritualiteit etc. Een persoon is een complexe en unieke expressie van een dynamische interactie van zijn/haar lichamelijke en geestelijke toestand.
De hoeksteen van de Ayurveda is een persoonsgerichte benadering op basis van mentale en lichamelijke constitutie. Vanuit deze zienswijze heeft de Ayurveda een persoonsgerichte integrale benadering ontwikkeld gericht op het herstel van het individu in zijn haar omgeving.

Het doel van de Ayurveda is gezond ouder worden (Longevity and well-being). Ayurveda ziet ouderdom  als een ziekte en kan mits tijdig onderkend behandeld worden. Daarom wordt in de Ayurveda geadviseerd om ook gezonde mensen te behandelen met als doel de immuniteit (natuurlijke weerstand) en kwalitiet van weefsels (veerkracht) te bevorderen.

In de Ayurveda (de kunst van het leven) wordt een persoon bekeken vanuit een holistisch perspectief waarbij men zich realiseert dat iemand vanuit een biologisch, psychologisch en spirituele dimensie in relatie is met de cosmos. Gezondheid wordt gezien als een evolutionair en interactief proces tussen het individu en zijn omgeving. Zij definieert gezondheid als de juiste acties op het juiste moment.
Gezondheid kan in stand gehouden worden door een evolutionair proces van leren gebaseerd op weloverwogen besluiten. Het is het ontbreken van bewustzijn dat geidentificeerd is als de wortel van de oorzaak van ziekte of ultieme gezondheid.

De verbinding tussen Positieve Gezondheid en Ayurveda

De nieuwe definitie van Gezondheid is gebaseerd op een dynamisch proces van de mens in interactie met zijn/haar omgeving. Zowel de door onderzoek geformuleerde gezondheidsindicatoren als de nieuwe definitie sluiten aan op de kennis en ervaring van de oude traditionale Indiase geneeswijze.
Ook de systeembiologie waar momenteel veel aandacht voor is sluit hierop aan.

Referenties

Huber et al, 2010. How do we define health? British medical Journal
Huber et al 2013. Aanzet operationalisering gezondheidsconcept. Parelproject “ Health as the ability to adapt and to self manage”  tot Positieve Gezondheid. ZonMW
Morandi, Nambi eds  2013. An integrated view of Health and Well-being, Bridging Indian and Western knowledge. Springer ISBN 978-94-007-6688-4
Van der Greef , 2011. All systems go. Nature

©  dr.ir. Carla Peeters
Je mag (na mijn schriftelijke toestemming) artikelen, presentaties of blogs geheel of gedeeltelijk elders publiceren met vermelding van het copyright en een verwijzing naar www.carlapeeters.nl. Graag ontvang ik er bericht over.

top

terug naar publicaties